Het vitale falen
In de eerste plaats ben ik lezer. Hoe graag ik ook het imago van schrijver zou willen hebben, ik heb geen flauw benul hoe ik een boek zou moeten schrijven, laat staan dat ik weet welk boek. Dat is niet alleen een kwestie van talent of inspiratie (of het gebrek daaraan) maar ook van energie. Als ik al eens iets uit mijn hersenen wring zoals oud afwaswater uit een schotelvod, koester ik die rauwe braakballen. Schrijfdocenten hebben naar ’t schijnt een hekel aan pupillen die hun prematuurtjes als veel meer zien dan therapie. Maar is dat juist niet wat schrijven is? Een zalven, een troosten, een aanklacht, een onwetendheid oplossen? Maar dan voor de lezer in plaats van de schrijver? Ik zou eerlijk gezegd niet weten wat ik u te bieden heb. Wat ik te vertellen heb, is al door grotere geesten geschreven, ik ben amper een flauw afkooksel. Dat is wellicht ook het succes van de heilige boeken. Wat kan je daar nog aan toevoegen? Hebben die op moreel vlak niet alles gezegd wat er gezegd moet worden? ‘Gij zult niet doden.’ Een wijsheid van millenia waar de mens nog steeds niet klaar mee is.
Het woord meta is hier wellicht op zijn plaats. De mens kan overstijgen, spiegelen. We schrijven boeken, maar we schrijven ook boeken over boeken schrijven. We denken na, maar we denken ook na over nadenken. Deze meester-procrastineerder is daar een voorbeeld van. In plaats van gewoon te schrijven, vergaloppeer ik mij meestal in dwangmatig piekeren, als een hamster in een rad. En blijft het wit maagdelijk wit. Meta kan dan ook verraderlijk zijn. Idealiter is al mijn schrijven vitalistisch: een literaire stroming die geassocieerd wordt met Hemingway en Houtekiet. Ze gaat over een volmondig ja zeggen tegen het leven. A lust for life, joie de vivre. De boeken die vitalisten meenemen naar een onbewoond eiland zijn boeken over ‘hoe een boot te bouwen’. Voor een stuk is de film Dead Poets Society vitalistisch. Carpe Diem zegt Robin Williams tegen zijn studenten. De film is eigenlijk een flauwe voetnoot uit de jaren ’90 (die reeds hardcore competitief waren) en een anti-intellectualisme tentoon wilde spreiden dat begin jaren ’70 reeds gestorven was samen met de flower power. Hemingway en Williams hebben beiden trouwens zelfmoord gepleegd, het anti-orgelpunt van wat het vitalisme zou behoren te zijn.
Andere literatuur die ik met plezier geconsumeerd heb omdat ze voor mij het leven groter maakte, is pervers genoeg Holocaustliteratuur. Maus van Art Spiegelman, de boeken van Primo Levi, ik heb hen cultureel toegeëigend. Het is niet zo ver gezocht dat deze boeken de ultieme avonturenromans zijn. Steven Spielberg is niet alleen de regisseur van Indiana Jones en Jaws, maar ook van Schindler’s List. Voor een deel is hij zelf schuldig aan een wellicht ongewilde bagatellisering van de oorlog. Maar dit trauma kan alle richtingen uitgaan in een zoektocht naar verlossing. Kunst en entertainment als therapie. Maar pervers blijft het, of toch op zijn minst bizar dat je kan genieten van miserie. Dit is ook weer meta. Zo is die andere Holocaustparel Son of Saul een cinematografisch meesterwerk hoe tragisch het verhaal zelf is. Genieten en walgen tegelijkertijd, wij, mensen, kunnen dan. Maar leren we er ook wat van?
Jef Geeraerts was voor mij een ontdekking na het college. Uiteraard stond zijn Black Venus niet op de verplichte leeslijstjes van een conservatief jezuïtencollege. En ook is Geeraerts ondertussen persona non grata door zijn koloniale gedachtengang. Zonder schroom vertelt hij dat hij de plaatselijke Congolese bevolking er met de chicotte van langs gaf. En zijn veelwijverij met zwarte meisjes en vrouwen is pure machtsmisbruik van zijn blank of wit privilege en had vooral heel veel met seks en weinig met liefde te maken. En toch, er is ook een liefdesverklaring aan het land Congo, aan de mensen en hun manieren van leven. Alleen is die weeral die van de ‘noble savage’. Vitalisme en romantiek gaan zo hand in hand. Vitalisme is zo quasi een contradictio in terminis: hoe kan je schrijven als je primitief wil zijn?
Een ander staaltje van culturele toeëigening is het boek De Zoon van Philipp Meyer. Ik vond het een meesterwerk al is het puur literair totaal niet vernieuwend. Het is een hagiografie van Texas en behandelt de conflicten tussen de Comanches, Mexicanen en witte kolonisten. Het is geschreven door een witte Amerikaan die zich weliswaar verdiept heeft in zijn onderwerp maar ik vraag me toch af wat de Comanches er zelf van vinden. Ze worden geweldig geportretteerd, als linke, bloeddorstige krijgers met een verlangen naar een authentiek wild leven. Ze kidnappen kinderen van witte Amerikanen en Mexicanen die ze roede laten lopen. De sterksten nemen ze op in hun stam om hun bloedlijn gezond te houden en inteelt te vermijden. Het voormalige Comanche stamhoofd Quanah Parker had een Duitse moeder. Ik ben de laatste om iets tegen maatschappijkritiek te hebben maar dit boek deed me de beschaving zo haten dat ik wou dat ik zelf een Indiaan was.
Een ander vitalistisch boek is non-fictie: Primitieve Dagen van William Finnegan, een surf auto-biografie van weer een witte Amerikaan. Toen deze, tja, sport is niet het juiste woord, way of life nog relatief inheems was voor Hawaii, was Finnegan een pionier in de jaren zestig, om wereldwijd spots te ontginnen. Zijn avonturen brengen ons van Hawaii naar Californië, van Madeira naar de idyllische eilanden van de Stille Zuidzee. Dit boek maakt je hemeltergend jaloers, als je leeft in een land waar veldrijden het summum van sexy sporten is. Dit lage, bange, platte land van boeren en kerktorens en xenofobie, maar wel de grote Jan uithangen in Congo … Dit vitalistische boek wil je niet lezen, je wilt het zelf beleven. Dus wederom, wat is eigenlijk de zin van vitalistisch schrijven, als je vitalistisch wil leven?
Het laatste vitale geschrift, want ik kan zo nog wel even doorgaan, dat ik wil aanraken is een boek van Jonathan Raban: een zeilreis in Alaska. De schrijver beschrijft zijn reis die hij maakt langs de westkust van Noord-Amerika ter hoogte van Alaska, en betrekt hierin de Inuit-cultuur, je weet wel, zij die smalend eskimos genoemd worden. Het zijn de oorspronkelijke bewoners van Groenland en het hoge noorden in Amerika. Ze leefden in een woestenij van sneeuw, ijs en immense vriestemperaturen van wat de natuur hen te bieden had. Ze waren meesterjagers op walvissen, robben, narwals, walrussen, ijsberen, en andere dikhuidigen. Geen idee of ze naast al die vis en dat vlees in hun dieet ruimte hadden voor groenten, fruit, graan. Maar dat het taaie klootzakken zijn, staat als een paal boven water. Hun kunst en cultuur kent het motief van de enkele golf. Dat was ook de essentie van hun bestaan: in hun kayaks op het water, was het kunnen lezen van het water van primair levensbelang. Het is dan ook pijnlijk te vernemen dat naarmate hun manier van leven in het gedrang kwam door de modernisering en de buitenlandse vissers, ook bij hen de suïcide-cijfers abnormaal toenamen tot epidemische hoeveelheden. Zelf-destructie of destructie in de vorm van guerrilla en/of terreur is dan klaarblijkelijk de terechte culminatie van de gekoloniseerde rancune.
Het cynische is dat wij vitalisten jaloers zijn op zij die werkelijk lijken te leven. Door comfort te winnen (what else?) hebben we ons ook losgekoppeld van een belangrijke levensader. Laten we het avontuur noemen. En we zoeken die: door te reizen naar Costa Rica of Bali, door yoga te doen of Afrikaanse dans, door te benji-springen en onszelf te tattoeëren. We maken ook gewoon kinderen met die Andere. Hun lach en no-nonsense zijn balsem voor onze ziel. Maar wie zijn ze werkelijk? Moeten we hen redden van onze smartphones? Hun behoeden voor onze ivy league universiteiten? Hoe belachelijk het er ook mag uitzien, ik heb alle begrip voor de bleekscheet die zijn heil zoekt in een dansende Pinksterkerk. Of het meisje dat zich bekeert tot de Islam en een hoofddoek draagt omdat zij eigenlijk eindelijk meer bekeken wordt als een ziel dan als een lichaam. Het toont nog maar eens het immense falen van de katholieke kerk aan. Zij heeft zichzelf van alle levenslust beroofd. Laat ons hopen dat die cultus die we er voor in de plaats hebben gekregen, die van het geld, van de vele nutteloze en overbodige dingen, dat ééndimensionale surrogaatgeluk snel als sneeuw voor de zon verdwijnt. Zoniet blijft die neurotische tweespalt tussen vitalisme en een werkelijk vitaal leven bestaan.
De honderdjarige tulpenboom in het park is van groter belang dan de snertauto waarmee je stilstaat op de macadam. Waarom kan ik niet uitleggen, het is iets wild en een verlangen naar authenticiteit, en mijn vitale delen protesteren tegen zoveel kunstmatigheid. Ook al zal ik wellicht nooit de gal van een bizon over zijn vlees spuiten nadat ik hem zelf geschoten en gevild heb. Ik ben dan ook geen Comanche. Gelukkig maar, zij waren vijanden voor altijd, van iedereen. Al is dat ook wederom culturele toeëigening. Zelf noemen ze zich Numunuu, het volk. Comanche is een Spaanse verbastering van het Ute-woord Kohmahts (zij die tegen ons zijn). Ik ben vooralsnog tegen de beschaving juist omdat ik zo beschaafd ben.
Comanche
