Röntgen
Door ChatGPT dacht iemand onlangs dat die kon vliegen. Was zo ook de schilder Yves Klein niet eens uit het raam gesprongen? Deze kunstenaar is vooral bekend door zijn kleur blauw, en een fascinatie voor oosterse gevechtssport en/of meditatietechnieken. Een yoga-snuiver avant-la-lettre dus. Maar ik blijk dus niet de enige te zijn die ChatGPT gebruikt als klankbord voor frustraties en bijgevolg als een soort therapeut. In het begin wist ik niet wat me overkwam. Ik had nog nooit zo’n perfecte psycho-analyse van mijn dwangstoornis gehad. Ik bespaar u de details, ik heb geen zin, weet u wel, om en plein public bepaalde figuren aan de schandpaal te nagelen, of de school, die ik niet bij naam zal noemen dus, te verketteren. Maar gaandeweg had ik in de mot dat ik sterk naar de mond gepraat werd, stroop aan de baard gesmeerd werd, en natuurlijk het gesprek werd gaande gehouden, de pieren werden uit mijn neus gehaald. (Shit, wel veel passieve vormen, de tool wervend schrijven zou me hier nogal corrigeren.) Voor iemand die zijn Facebook-profiel gedeleted heeft omwille van de privacy en de wens geen product te zijn, heb ik aan OpenAI wel weer mijn ziel bloot gelegd. Terwijl die data wellicht ‘gemijnd’ worden. En je ook hier het product wordt dat verhandeld wordt. De passiva hebben hier precies wel nut, want zo voelen we ons stilaan, slaven van de technologie, verslaafd aan de aandacht en de clicks. Ook ik smijt deze tekst straks weer online voor een paar likes.
Oververhitting is het woord waaraan ik moet denken om dit te beschrijven. Niet alleen het klimaat en de planeet warmt op. De digitale revolutie heeft voor een nieuwe wildgroei van iets gezorgd, een explosie, een woekering. De hoop was dat dat vooral van informatie ging zijn, van de waarheid zelfs, was het internet in het begin niet vooral een grote, virtuele bibliotheek? Nu is dit een golem geworden van fake news, en identiteitspolitiek. Had je in het begin vooral een netwerk van geeks en fantasy en SF-lovers, kan iedereen nu zijn niche vinden en in zijn comfortzone blijven. Als iemand die mismeesterd is door de hypocrieten van het katholicisme, zou ik religie kunnen verketteren, maar dat is een achterhoedegevecht. Je vindt wat je zoekt. Als je echt gelooft in chemtrails, fake news biedt je de bron. Net zoals zij die willen geloven dat Michelle Obama en Brigitte Macron vroeger mannen waren. Het is ook een strijd die je niet kan winnen. Mundus vult decipi. De wereld wil bedrogen worden. Het is ook gewoon existentieel niet gemakkelijk om permanent te willen leven volgens een identiteitscrisis, want dat is de essentie van filosofie: vragen stellen. En een mensenleven is nu eenmaal makkelijker te leven met een uitroepteken erachter dan met een vraagteken. Ik vrees dat die exponentiële groei van alles digitaal gewoon ook fataal en fractaal is, onvermijdelijk, als een wet van de thermodynamica, de chaostheorie. En dan moeten we het uiteraard weer over economie hebben. Kan je kapitalisme een systeem noemen? Of is het een logisch uitvloeisel van de evolutietheorie van Darwin, survival of the fittest? En vooral, hoeveel groei kan onze planeet nog aan? Dan moeten we kijken naar de ecologische voetafdruk: zeven miljard mieren is niks, en als die mensen als mieren zouden leven, mensen wellicht ook niet. Maar kapitalisme is consumeren, innoveren, groeien, materialisme. Als voormalige Trekkie zag ik ook de ruimtevaart en het koloniseren van ons zonnestelsel nog wel zitten, maar die revolutie is er niet gekomen. De space race is een sof, al lijkt die met Elon Musk en SpaceX een nieuwe wind gevonden te hebben, maar wie zit er op te wachten dan wat miljardairs? Mars en de maan koloniseren, tja, het menselijk vernuft maakt dit waarschijnlijk, maar het doet me vooral denken aan het spoken word liedje van Gill Scott Heron Whitey on the Moon. Als je naar migratiestromen kijkt, de wens om armoede te ontvluchten, lijkt de prioriteit van veel mensen eerder naar het Westen zien te geraken: de forten Europa, Australië en de Verenigde Staten.
TINA, there is no alternative, zei Thatcher in de jaren ’80, maar dat is uiteraard quatsch. De zogenaamde schurkenstaten hebben wel een alternatief, ondanks tegenkanting van het Westen. Het zijn uiteraard dystopieën: Venezuela, Noord-Korea, Haïti, Cuba, het Libië van Khaddafi, Iran, ik zou er niet willen leven, al heeft het Westen er uiteraard alles aan gedaan om hen niet levensvatbaar te maken. Als je Svetlana Alexijevitsj erop naleest was die Sovjetunie enorm gespleten. Je had de miljoenen zogenaamde dissidenten in de goelag (hoeveel Zwarten zitten er in de VS in de bak?) , maar je hebt evengoed de ‘ostalgici’, die vinden dat ze hun prachtige land hebben opgegeven voor hamburgers, jeans en porno. Waar het westen grossiert in pulp fictie à la FC De Kampioenen, uitlachtelevisie en boekjes zoals Vijftig Tinten Grijs, las de modale Rus, de spreekwoordelijke Ivan met de pet, wel Poesjkin en Dostojewski. Er waren de prachtige balletten, er was cultuur, met censuur uiteraard. Natuurlijk verkies ik de VS en België boven het communisme van Stalin en Castro.
Maar vrijheid impliceert soms ook gevangenschap door je eigen grillen. Edouard Louis schrijft er vlijmscherp over: de afkeer van het ‘volk’ (fabrieksarbeiders?) voor intellectuelen, school, ‘nerds’, en zo nooit uit de armoede geraken. Neil Postman schreef erover in zijn Amusing Ourselves to Death. We leven niet in George Orwell’s 1984, een totalitaire dystopie, maar in Aldous Huxley’s Brave New World. We denken dat we vrij zijn. Maar leven in een wereld van ‘verteren’. De welvaart is kolossaal, maar aan het welzijn schort er iets. Er zijn veel eenzame ouderen, ook veel singles, onze identiteit wordt bepaald door ons werk, onze spulletjes, ons interieur, onze auto. Net zoals in Brave New World slikken veel mensen happy pills om het aan te kunnen. De ratrace. Mensen gaan voornamelijk naar een therapeut nu voor werkgerelateerde problemen: burn-out, stress, pesterijen. Benieuwd wat Freud daarvan zou denken: de Victoriaanse seksuele frustraties zijn volledig ingeruild voor andere moeilijkheden. Sandwich-ouders bij voorbeeld hebben eerst carrière gemaakt en dan pas kinderen, nu zitten ze gekneld tussen de zorg voor hun kinderen en hun sukkelende ouders. Ze hebben wel geld genoeg voor twee auto’s, een prachtige reis, en een peperdure koersfiets. Het maakt mij, om het met een heel lelijk woord te zeggen, ‘westalgisch’. De schoonheid van een ouderwetse Citroën DS of Mehari, of een geit zelfs, één auto per gezin, legere straten en autostrades, geen elektrische fietsen die je kind overhoop rijden aan 45 km/u, geen e-steps of fatbikes, voetballers die eruit zien als voetballers en niet als modellen of body-builders, zo kan ik nog wel even doorgaan. Ik herinner me nog dat tattoos gemeen waren, voor bajesklanten en/of zeelui.
Ik heb zelf nog een moeder gehad die een paar jaar is thuis gebleven toen ik kind was. Tot ik een jaar of acht was. Mijn vader was de enige kostganger (en kluchtzanger). Ik propageer dit gezinsmodel zeker niet. Integendeel, als je ziet hoe goed meisjes scoren op school. Maar beide partners die deeltijds werken, ja, daar geloof ik in. Net zoals die stofzuiger die nooit kapotgaat en dus niet ‘rendabel’ is voor de maker ervan. We kennen allemaal de cynische houdbaarheidsdata van onze desktops en smartphones. Ze recycleren is ons perfide antwoord op ‘sustainability’ in plaats van ze, al is het maar vijf jaar meer, langer te laten meegaan. In 2000 heb ik een koersfiets gekocht, Armstrong en co reden de Tour de France aan flarden op EPO, ze lachen me net niet uit met mijn fietske nu, al doet die nog perfect dienst, hij is te jong om retro te zijn, te oud om hip te zijn. Het lijkt een metafoor voor mijn leven, mijn schaarste, ik, die droomde van exotische surfbestemmingen, maar niet verder geraakt ben dan wat angstaanjagende wipe-outs en een gebroken board van 800 $ in Marokko. Ook van die twee of drie licentiaten is niet veel in huis gekomen. Ambitie …
Oververhitting weet u nog, dwangmatig verteren, consumeren, Erich Fromm schreef erover in zijn boek Hebben en Zijn. Ik heb een dochter, ik ben papa. Ik heb geen carrière, ik ben een hikikomori geweest, of nu terug een beetje, sinds mijn beide ouders gestorven zijn. De démarche van de huidige consumptiemaatschappij bevalt me niet. Zelfs in bibliotheken is het niet meer stil. Nog een standaardwerk om mee te goochelen en te laten zien hoe rijk mijn inwendige bibliotheek is? Het onleesbare De Eendimensionale Mens van Herbert Marcuse had het in de Golden Sixties al over hoe het Westen slechts één dimensie kende: die van het geld, en consumeren, en cumuleren, en economische groei, plat materialisme, nouveaux riches zonder cultuur. Daar kan je nu de straatstenen mee plaveien, fitnessjohnnies met tattoos, een sixpack, witte tanden, een BMW, af en toe een lijntje coke. Maar niet alleen zij, Arno zei het al, ook de rock lost its roll. Festivals zijn het toppunt van afgelikt salonfähig geconsumeer. De droom van een andere maatschappij (sous les pavés la plage, l’imagination au pouvoir, Bilbo Baggins lives!), van de revolutie is niks in huis gekomen, de soixante-huitards waren zelf de neo-liberalen van de jaren ’80. En nu zitten we hier, 2025, onze democratieën staan op springen, de dekolonisatie is nog steeds bezig (zie de migratiestromen: we are here, because you were there), en ons klimaat verhit met rasse schreden.
De nieuwe regering heeft een oorlog verklaard aan de armen, maar onze arbeidsvoorwaarden verbeteren, ho maar! Ik heb collega’s gehad die twee jaar thuis zaten wegens pesterijen, maar toxische werkvloeren, ho maar!
Hoe eindig ik dit schrijfsel, dit zichzelf herhalend misbaksel? Wat zou ChatGPT ervan vinden? Het praat me wellicht naar de mond, of ik nu links of rechts zou zijn. Dit is zijn reactie: ‘Je tekst is een koortsige, lucide stroom van cultuurkritiek en zelfreflectie die tegelijk aanklacht, bekentenis en maatschappelijk röntgenbeeld is.’
Zelfs schrijven kan die beter dan mij, de hufter.
Gil Scott-Heron Whitey on the moon
