Praten met God
ChatGPT kan complotdenkers van gedachte doen veranderen, zo blijkt uit een studie van het Massachusetts Institute of Technology, gepubliceerd in het vakblad Science. Door te chatten met het taalmodel, gingen ze hun overtuigingen stap per stap in vraag stellen. In een artikel van De Standaard zoekt Olivier Klein, professor sociale psychologie aan de ULB, naar verklaringen. ChatGPT valt niet ten prooi aan ergernis bij een discussie. De chatbot toont begrip voor de twijfels en angsten van de complotdenkers en put uit een scala aan data en feiten die je als menselijke gesprekspartner niet zomaar paraat hebt.
Natuurlijk is de chatbot hiertoe geprogrammeerd door humanistische onderzoekers. Met prompts zoals “vermijd de confrontatie” en “erken het emotionele aspect van een samenzweringstheorie” trokken ze aan de touwtjes van het gesprek. Je wil je niet inbeelden wat er gebeurt als Elon Musk , Donald Trump of Vladimir Poetin die prompts schrijven.
Toch blijft het verbazend dat ChatGPT over meer sociale vaardigheden en emotionele intelligentie beschikt dan veel mensen. Misschien net omdat een chatbot veel mensen is, althans hun kennis en ervaringen, samengebracht in één bron. Je zou beginnen dromen van andere toepassingen: een chatbot als bemiddelaar bij VRT of eentje die regeringsvormingen ontwart. Haalt ChatGPT binnenkort de angel uit relatieperikelen en conflicten op het werk? Krijgt hij (zij of die, of is AI vooral geslachtsloos?) burn-out de wereld uit? Psychologen aller landen, krijg schrik!
In debatten over AI primeert het wantrouwen vaak. En in fictie hebben robots of boordcomputers al decennia een boosaardig kantje, denk maar aan HAL9000 in de film 2001: A Space Odyssey. Hun einddoel is de menselijke soort domineren. Ondanks dat narratief laten gebruikers hun scepsis sneller varen. Wie ging nog nooit te rade bij ChatGPT? Het ding weet welke verwarmingsinstallatie je best aanschaft, hoe je beklijvend les geeft en welke plotwending je verhaal tot een bestseller maakt. ‘Je wint er een hoop tijd mee’, hoor je her en der. ‘Het is mijn nieuwe beste vriend’, barsten sommigen zelfs uit.
Net dat grote vertrouwen in technologie is het vertrekpunt van kunstenaar Lauren Lee McCarthy. In de voormalige koekjesfabriek van LU in Nantes, stelde ze vorige zomer haar interactieve installaties en video’s tentoon. In ‘Social Turkers’ dicteert AI hoe je je moet gedragen op een date. Achter de technologie zitten weliswaar menselijke klikslaven. In ‘Surrogate’ adviseren wensouders hun fictieve draagmoeder via een app wat te eten of hoeveel uur te slapen. Is dat een mooie manier om samen een kind te maken, of een subtiele vorm van eugenetica? Nog slinkser wringt McCarthy zich in het dagelijkse leven van haar proefpersonen als ze Amazon Alexa nabootst, een ‘smart home intelligence’. Ze monitort een viertal personen via een camera in hun huis. Haar onzichtbare stem fluistert hen in wanneer ze te lang achter hun computerscherm zitten, beter even op hun gitaar spelen of naar buiten gaan. Een proefpersoon vertelt dat ze steun ervaart van de stem. Ze vindt het wel handig, iemand die haar door de dag loodst.
Ik herinner me nog mijn eerste prompt in ChatGPT, hoe de zinnen aan een rotsnelheid over het scherm stroomden. Het deed me denken aan tekenfilms waarin mensen een vraag richten aan een glazen bol. Heel even ontstaat er mist in de bol voor die zich met toekomstbeelden vult. Net als de glazen bol heeft de chatbot geen tijd nodig om na te denken. Complexe redeneringen rollen er meteen uit. Dat creëert de illusie van een orakel. In haar werk ‘The Changing room’, onderzoekt McCarthy hoe we van technologie onthullingen over onszelf verwachten, als van een orakel. In een essay voor E-tcetera noemt theatermaker Simon Baetens AI een moderne incarnatie van de orakels uit de Oudheid. ‘Wat ik waarlijk verbluffend vind aan deze AI-tools, is wat ze uit mijn onderbewuste aan het licht brengen. Ze zijn in staat om output te leveren vanuit extreem associatieve prompts. Ze kunnen mij, de kunstenaar, potentieel toelaten om impulsen en associaties concreet te maken nog voor ik ze volledig ‘begrijp’’
Voeg daaraan toe dat mensen de neiging hebben om in alles iets antropomorfs te zien. Volgens Olivier Klein schreven proefpersonen al menselijk bewustzijn toe aan de eerste chatbot Eliza uit de jaren ’60. Maar AI weet veel meer dan de gemiddelde mens, schrijft Baetens in zijn essay. ‘De vraag wanneer deze technologie slimmer wordt dan ikzelf, is al voorbijgestreefd: ik kan het nooit winnen van de snelheid waarmee AI toegang heeft tot een eindeloze digitale bibliotheek aan bronmateriaal en referenties.’ We stellen onze vragen aan een antropomorf orakel dat veel meer weet dan wijzelf. Aan een hogere macht.
Is dat een beetje zoals praten met God? Het idee om een gesprek te voeren met God is niet nieuw. ‘What would you ask if you had just one question?’, zingt Joan Osborne in haar hit ‘(What if God was) One of us’? Interessant in het AI-tijdperk is dat ook niet-gelovigen hun vragen aan een alwetend iets richten, alsof AI daarmee voldoet aan een diepmenselijke behoefte. Dat complotdenkers nog eerder een onzichtbare gesprekspartner vertrouwen dan een mens met authentieke emoties en redeneerfouten, is dat een aspect dat we bij gelovigen ook terugvinden?
ChatGPT als nieuwe religie. Zingeving wordt een kwestie van Gigabytes. Ik stel me kerken voor met grote schermen, waar existentiële vragen meteen een antwoord krijgen. Al kan je het geloof ook gewoon thuis belijden, natuurlijk. Hoe lang nog voor de eerste rituelen opduiken?
